• Home
• Bibliografieën
• Citaten
• Weblog
• Raban

• Profiel
• Werk
• Prijzen
• Opmerkingen
• Anderen over
• Citaat
• Bronnen

Jan Hanlo

Profiel

Achternaam: Hanlo
Roepnaam: Jan
Voornamen: Johannes Bernardus Maria Rafaël
Geboren: 29-04-1912
Te: Bandung
Overleden: 16-06-1969
Te: Maastricht
Pseudoniem(en): Jan Hanlo gebruikte de pseudoniemen Hanloo Jan en Wijnand van der Burcht.

Jan Hanlo

Lente: in de stadse boom
zit onversaagd Jan Hanlo
weer voor zich uit te fluiten.

In immer herbegonnen
maniakaal geblazen
gebroken frasen

maakt hij het schone heel.

(Remco Campert, Collega's, blz. 23)

Werk

Poëzie

• Zes minnaars (Door zes Limburgse dichters, w.a. Jan Hanlo en Leo Herberghs) (1950)
• Het vreemde land (vouwblad) (1950)
• The varnished/Het geverniste (1952)
• Oote (vouwblad, bibliofiel, 125 ex.) (1954)
• Verzamelde gedichten (1954)
• Niet ongelijk (1957)
• Verzamelde gedichten (1958)
• In een gewoon rijtuig (1966)
• Verzamelde gedichten (uitgebreide herdruk) (1970)
• En die man ben ik zelf (serie: Kort en goed, gekozen en ingeleid door Kees Fens) (1973)
• Mijn benul (1974)
• The morning (bibliofiel, 53 ex.) (1988)
• Stadsversiering en Vondelpark (bibliofiel, 75 ex.) (1975)
• Lied dat ik van een krankzinnige hoorde (bibliofiel, 100 ex.) (1982)
• Aan.. onbekend (bibliofiel, 50 ex.) (1984)
• Acht gedichten, in het Engels (biblkiofiel, 175 ex.) (1986)
• Hond met bijnaam Knak (bibliofiel, 25 ex.) (1990)
• Stadsversiering en Vondelpark (bibliofiel, 75 ex.) (1990)
• Regen regen allerwegen rechte .... (bibliofiel, 20 ex.) (1990)
• Vier gedichten (bibliofiel, 80 ex.) (1992)
• Het dak (met Remco Campert en van Klee) (bibliofiel, 190 ex.) (1994)
• Wat zal ik voor je kopen, zoon? (bibliofiel, 36 ex.) (1997)
• Zoals wij het hoorden (bibliofiel, 50 ex.) (1998)
• Tjielp tjielp (bloemlezing, gekozen en ingeleid door Guus Middag) (2009)
• Opdarcht aan Gust en Wiske - in Antwerps barok (bibliofiel, 30 ex.) (2014)

Proza

 

 

• Maar en toch (1957)
• In een gewoon rijtuig (1966)
• Moelmer (1967)
• Zonder geluk valt niemand van het dak (1972)
• En die man ben ik zelf (serie: Kort en goed, gekozen en ingeleid door Kees Fens) (1973)
• Mijn benul (1974)
• Harlem in London. Een onverwachte ontmoeting (bibliofiel, 80 ex.) (1983)
• Zoals wij het hoorden: kort verhaal van Jan Hanlo (bibliofiel, 50 ex.) (1999)
• Zoals wij het hoorden: kort verhaal van Jan Hanlo (bibliofiel, 40 ex.) (1999)
• Verzameld proza (2012)

Voor kinderen:

• Neusje in de dierentuin (bibliofiel, 35 ex.) (2020)

Brieven

• 5 (fragmenten van) brieven aan Geert van Oorschot in 'In een gewoon rijtuig' (blz. 65-71) (1966)
• Brieven van Jan Hanlo in 'Tirade 214' (april 1967)
• 'Brief voor Jan Hanlo: een hand over het graf' in 'Garbo en de broeders Grimm' van Jaap Harten (1969)
• Zeg maar je tegen de oude man: twee brieven in facsimile (1970)
• Go to the mosk: brieven uit Marokko (1971)
• 1 kinderbriefbrief aan Jan Hanlo (in handschrift én getypt) in 'Brieven in Beeld' (1976)
• 1 brief van Jan Engelman aan Jan Hanlo (in handschrift) in 'Brieven in Beeld' (1976)
• (Ik heb een testament.): een brief van G.K. van het Reve (Oplage van 125 genummerde exemplaren uitgegeven op de 68e verjaardag van Jan Hanlo) (1980)
• Lieve Mai: een brief uit Ierland van Jan Hanlo aan zijn moeder (bibliofiel, 70 ex.) (1981)
• Lieve Mai: een brief uit Ierland van Jan Hanlo aan zijn moeder (bibliofiel, 30 ex.) (1984)
• Brieven (2 delen) (1989)
• 1 brief van Jan Hanlo aan Jac. van Hattum (15-02-1960) in 'Briefgeheim', samengesteld door René van Stipriaan (1993)
• 1 brief van W.F. Hermans aan Jan Hanlo (08-03-1965) in 'Briefgeheim', samengesteld door René van Stipriaan (1993)
• Eikenhout en inkviooltjes: Jan Hanlo's brieven aan Willem K. Coumans (bezorgd door Wiel Kusters) (2017)
• Brieven aan T.M.F. Steen (bibliofiel, 100 ex.) (2019)

Vertalingen/bewerkingen

Vertaald:

• 1 in het Engels vertaald gedicht: 'One Morning' in 'Post-war Dutch & Flemish Poetry, Poetry Australia', number fifty-two', selected and introduced by R.P. Meijer (1974)
• 4 gedichten in James Holmes and William Jay Smith, Dutch interior: Postwar Poetry of the Netherlands and Flanders (vertaald door James S. Holmes) (1984)
• Drie gedichten van Jan Hanlo (in Hebreeuwse vert. van Saul van Messel) (bibliofiel ca. 100 ex.) (1987)
• Werk van Jan Hanlo in 'Helan xiandai shixuan' (Chinese vertaling van moderne Nederlandse poëzie van diverse dichters) (1988)
• Trumpet (gedicht in het Engels vertaald door Peter Boreas) (bibliofiel, 35 ex.) (2011)
• Trumpet (gedicht in het Engels vertaald door Martin van der Waals) (bibliofiel, 50 ex.) (2015)

Bloemlezingen

Tonen

Tijdschriften

• Jan Hanlo debuteerde met gedichten in 1947 in het tijdschrift 'Zuidenwind'.
• 'Zo meen ik dat ook jij bent', verscheen voor het eerst in 'Apollo' in juni 1948.
• Met J. Bernlef en K. Schippers bepaalde Jan Hanlo het gezicht van 'Barbarber'.
• Jan Hanlo werkte mee aan 'Blurb'.
• Jan Hanlo publiceerde in 'Tirade', 'Roeping', 'Podium' en in 'Libertinage'.
• In de jaren zestig maakte Jan Hanlo boekbesprekingen voor 'Elsevier'.

Over Jan Hanlo

• Adriaan Morriën, 'Gesprek met Jan Hanlo in mei 1954' in 'Tirade 14' (15-02-1958)
• Een hoofdstuk: 'Een buitenstaander' in 'Concurreren met de sterren' van Adriaan Morriën (1959)
• Ed. Hoornik, 'Kanttekeningen / Jan Hanlo' in 'Over en weer' (1962)
• Een interview met Jan Hanlo in 'Wat zij bedoelen' van J. Bernlef & K. Schippers (1965). De titel is ontleend aan het gedicht 'Wat zij bedoelen' van Jan Hanlo. Het gedicht staat in het boek ook afgedrukt (blz. 5)
• J. Bernlef: 'Over de toon - Jan Hanlo' in 'De Gids' (1969, nr. 8)
• 1 hoofdstuk: 'Jan Hanlo' in 'Auteurs van nu. Gegist bestek III' van C.J.E. Dinaux (1969)
• 2 hoofdstukken over Jan Hanlo' in 'Wie a zegt' van J. Bernlef (1970)
• W.K. Coumans, Hans van de Waarsenburg e.a., 'Jan Hanlo/Achterwaartse blik op een uniek solist' (1971)
• Harjo Coumans, 'De dood van de grote lijster' (1971)
• 'Kentering' gaf in januari 1971 een Jan Hanlo-nummer uit.
• Jan M.G. Schurgers, 'Jan Hanlo' (1971)
• 2 hoofdstukken over Jan Hanlo in 'Daar is het gat van de deur. Kritieken/Essays' van Gerrit Komrij (1974)
• 1 gedicht: 'Hond met bijnaam Knak' met een verklaring in 'Geloven in gedichten' van H. van der Ent (1980)
• Frits Haans, 'Een avondje Hanlo' (bibliofiel, 200 ex.) (1980)
• 1 gedicht: 'Jan Hanlo (1912-1969)' in 'Waarom ik geen Neerlandistiek studeer. Schrijverssonnetten' van Jan Kal (1980)
• Chr.J. van Geel, 'Viermaal Jan Hanlo' (bibliofiel, 75 ex.) (1982)
• Een bijdrage over Jan Hanlo in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door Guus Middag (mei 1983)
• Hans Dütting, 'Archief De Vijftigers I: Hans Andreus, Remco Campert, Hugo Claus, Jan G. Elburg, Jan Hanlo' (1983)
• 'Bzzlletin' wijdde in mei 1984 een themanummer aan Jan Hanlo.
• 1 anekdote over Jan Hanlo in 'Het literair anekdoten boek', samengesteld door John Müller (1988)
• Een recensie van 'Brieven. Deel 1 en 2' door Jaap Goedegebuure in 'Een jaar boek. Overzicht van de Nederlandse en Vlaamse literatuur 1989', samengesteld door Aad Nuis (1989)
• 1 gedicht: 'De tombe van Jan Hanlo' in 'Tomben' van Jan Kuijper (1989)
• 1 herinnering aan Jan Hanlo in 'Buddingh' van A tot Z: ontmoetingen met Nederlandse en Vlaamse letterkundigen', verzameld door Ares Koopman (1990)
• 1 hoofdstuk: 'Makkelijk lezen en de wil van de lezer' in 'Ik graaf jij graaft: aantekeningen over poëzie' van Wiel Kusters (1995)
• 1 privé-foto met begeleidende tekst van J. Bernlef in 'De gevoelige plaat', redactie Lisa Kuitert en Mirjam Rotenstreich (1995)
• Adriaan Morriën, 'Gesprek met Jan Hanlo in mei 1954' in 'Ik heb nu weer de tijd' (1996)
• José Franssen, Dichter bij Jan Hanlo dichten: een cursus lezen en schrijven van gedichten (1998)
• In december 1998 verscheen 'Zo meen ik dat ook jij bent', een biografie van Jan Hanlo in de Open Domeinreeks bij de Arbeiderspers, geschreven door Hans Renders. Renders promoveerde hierop aan de Katholieke Universiteit Brabant.
• 1 hoofdstuk: 'Wij worden steeds kleiner - Over Jan Hanlo' in De eerste keer' van Guus Middag (1999)
• 1 hoofdstuk: 'Jan Hanlo' in 'Boven het maaiveld. 100 portretten van markante Limburgers uit de twintigste eeuw' van Fons Geraets (1999)
• 4 hoofdstukken over Jan Hanlo in 'Brood op de plank. Verzameld Kritisch Proza 2' van Adriaan Morriën (1999)
• Peter van Lier, 'Gedachten onder een Cromwell-helm (Over de motorrijder Jan Hanlo)' in 'Tirade 383' (maart 2000)
• Remco Campert, 1 column: 'Schrijvers' in 'CaMu 2000. Het jaaroverzicht' (2001)
• Hans Renders, 'Jan Hanlo en de goegemeente: tendensjournalistiek als springplank naar pure schoonheid' (bibliofiel, 100 ex.) (2002)
• 1 hoofdstuk: 'Jan Hanlo, Verzamelde gedichten' door Bertram Mourits in 'Lexicon van Literaire Werken' (november 2007)
• 2 hoofdstukken/columns over Jan Hanlo in 'Heimelijke vreugde 1' van A.L. Snijders (2007)
• Bertram Mourits, 'Afscheid van Jan Hanlo's helm' in 'Goede papieren' (nr. 1, 2008)
• 2 hoofdstukken: 'De anonieme poëzie van Jan Hanlo' en 'Trouw aan zijn jeugd' in 'De hemel is naar beneden gekomen: een keuze uit de literaire nalatenschap' van Kees Fens (2010)
• 1 zkv: 'Nagel' over Jan Hanlo in 'Een handige dromer' van A.L. Snijders (2010)
• Guus Middag schreef in zijn 'Rarewoordenboek' (2011) een beschouwing over het woord 'Dembandbaret' mede n.a.v. het gedicht 'Oote' van Jan Hanlo.
• Wiel Kusters, 'En de grote rodekolen en de rode kroten rooien: Jan Hanlo's moedertaal' (bibliofiel, 300 ex.) (2012)
• Gerrit Komrij becommentarieert het gedicht 'Oote' van Jan Hanlo in 'Tussen hemel en aarde' (2013)
• 3 zkv's over Jan Hanlo in 'Doelloos kijken' van A.L. Snijders (2019)
• 1 zkv: 'Hanlo' in 'Tat Tvam Asi' van A.L. Snijders (2021)
  
  

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• In 'Tirade' van 15-02-1958 stond 'Gesprek met Jan Hanlo in mei 1954', door Adriaan Morriën. Dit werd in 1974 bij wijze van inleiding opgenomen in 'Mijn benul'.
• 'Op excursie' is een opstel dat Jan Hanlo op 16- of 17-jarige leeftijd schreef. Het werd in 1968 opgenomen in een bloemlezing met jeugdwerk van verschillende schrijvers. In 1974 werd het opgenomen in 'Mijn benul'.
• 'Jan Hanlo, 1912-1969'(grammofoonplaat, 1969)
• Het nov/dec 1970/jan 1971-nummer van 'Kentering' was een Jan Hanlo-special.
• Henk Batenburgh, Hoor ...... de merel (CD) (Een keuze uit zijn gedichten) (1972).
• 'Poëzie Hardop' bracht in 1972 de voorstelling 'Hou ja van me - Altijd' rond de gedichten van Jan Hanlo. Hieraan werkten o.a. Marnix Kappers en Ineke Holzhaus mee. De begeleidende muziek was van Pieter Nieuwint, Thom Jansen en Tom Löwenthal.
• In 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982) staat een gedicht van K. Simhoffer: '16.6.1969 i.m. jan hanlo'.
• In 'Wie verliefd is gaat voor' (1982) staat een gedicht van Karel Eykman, waarin hij zich in 'Jossie' verplaatst en na jaren op Jan Hanlo terug kijkt. De eerste strofe:
  Hij had een motor en wist er alles van
  en ik hielp hem zoals een kind dat kan
  ('t is jaren terug).
  En zo van lieverlee werd hij een echte vriend
  al was hij groot mens en was ik nog een kind
  (dat vergeet ik niet vlug).
  Ik werd vertroeteld, geknuffeld en verwend
  zoals alleen als iemand je goed kent
  ('t is jaren terug).
  Ik had het fijn bij hem en was op mijn gemak
  en ik begreep niet wat daar voor kwaad in stak
  (dat vergeet ik niet vlug).
  Hoe hij dan met zijn grappige gezicht
  hoe hij dan praatte, net als een gedicht:
  Jossie, lief Jossie, klein Jossie, goed Jossie
  goed lijf Jossie, goed zicht.
• Lucebert maakte in 1983 in het Letterkundig Museum een grote wandschildering, waarin hij 36 literaire citaten verwerkte. Van Jan Hanlo is hier terug te vinden 'Ote ote / Boe'.
• Pierre Kemp, 'Aan Mevrouw D. Hanlo-Crobach en Jan Hanlo, als dank voor de toegezonden Mallorca-foto-kaarten' (bibliofiele poëzie-uitgave, 100 ex.) (1984)
• 'Vrij Nederland' vroeg auteurs om hun top-10 voor 'De leeslijst'. De lijsten stonden in het nummer van 12-09-1987. 'In een gewoon rijtuig' stond op het lijstje van Charlotte Mutsaers op nr. 4.
• De PTT gaf in 1988 een aan Jan Hanlo gewijde postzegel uit met het gedicht 'Ik noem je bloemen' (55 ct + 55 ct).
• Vlak na de uitgave van 'Brieven' dook er nog een brief van Jan Hanlo aan Simon Vinkenoog op van 7-3-57. Deze werd gepubliceerd in 'Vrij Nederland' van 25-03-89. Overigens heeft niet iedereen zijn/haar brieven van Hanlo voor publicatie afgestaan. De Limburgse schrijver Willem Coumans weigerde dit. Deze had in een artikel ooit uit een oude brief van Hanlo geciteerd. Jan Hanlo was daar zeer ontstemd over. Hanlo wilde niet dat iets uit zijn privé-correspondentie in de openbaarheid kwam!
• Jan Hanlo leest gedichten op 'Stemmen van schrijvers' (cassettebandje, 1990)
• Gerrit Komrij maakte voor NRC Handelsblad parodieën op bekende gedichten. 'Oote oote boe' werd bij hem 'Klote regel zonder clou'.
• In 1993 componeerde Tom Löwenthal op verzoek van Huub Oosterhuis een liederencyclus op gedichten van Jan Hanlo. Het 'Kamerkoor Amsterdam' bracht deze Hanlo-cyclus met als titel 'Wij komen ter wereld' voor het eerst in 1993 in De Rode Hoed in Amsterdam. Het koor heeft de cyclus op het programma gehouden en voerde hem sindsdien 6 keer uit.
• Het gedicht 'Hou je van me? Altijd' van Jan Hanlo werd op de CD 'Dichterbij' (1994 - n.a.v. 8 radioportretten van dichters voor het programma 'De schatkamer' van RVU) gezongen door Tom en Massimo America.
• Het gedicht 'Vers per 7 juni '51' van Jan Hanlo werd op de CD 'Dichterbij' (1994 - n.a.v. 8 radioportretten van dichters voor het programma 'De schatkamer' van RVU) gezongen door Tom America, Femke Baon en Oda Buijs.
• 2 parodieën op werk van Jan Hanlo in 'Ik ben geboren in Apeldoorn. Groot parodieënboek' (samenstelling Rody Chamuleau en J.A. Dautzenberg) (1994)
• Roodbont & De Fans zingen het gedicht 'Hond met bijnaam Knak' op de CD De Dichter is een Koe, géén Varken' (1995)
• De (Valkenburgse) zanger Tom America maakte in 1997 een CD, geheel gevuld met op muziek gezette gedichten van Jan Hanlo.
• Het gedicht 'De mus' gezongen door Tom America staat ook op de verzamel-CD 'Cabaret des animaux' uitgebracht in 1998.
• Jose Franssen, 'Dichter bij Jan Hanlo: een cursus lezen en schrijven van gedichten'. (1998)
• Max Pam maakte voor HP/De Tijd (10-09-1999) een lijst met de 100 beste boeken van de eeuw.
  Hij nam hierin van Jan Hanlo op nr. 62 'Mijn benul' op (Een aandoenlijk boek van de zieligste figuur uit de Nederlandse letteren).
• Uitgeverij Rivendell brengt een T-shirt op de markt, bedrukt met het gedicht 'De mus' van Jan Hanlo.
• In Leiden is, in het kader van het project 'Muurgedichten' het gedicht 'De mus' van Jan Hanlo te lezen op een muur aan de Nieuwe Rijn.
• In Sofia (Bulgarije!) staat sinds 2004 een Nederlandstalig gedicht van Jan Hanlo (groot) op een muur van het National Museum of Natural History. Het is onderdeel van een project waarin ambassades een muur 'adopteren' en er een gedicht uit hun eigen land op laten aanbrengen.
• Smalts heeft op de cd 'Nevelglans' de gedichten 'I am the English master' en 'Op het kerkhof' van Jan Hanlo op muziek gezet (2006). De hele cd is aan Jan Hanlo opgedragen én er zit een dvd bij met daarop de documentaire 'Jan Hanlo, En die man die ben ik zelf', gemaakt door Barbara Hanlo.
• Joop Visser en Jessica van Noord zingen op hun cd 'Voormary' (2007) het gedicht 'Hond met bijnaam Knak' van Jan Hanlo.
• In de tuin van Sint Bernardus in het centrum Bredevoort is onder de titel 'Beeld & Poëzie' in 2008 een literaire wandeling uitgezet. Fotografen hebben zich laten inspireren door gedichten en in de fraaie tuin hangen de foto's boven de gedichten. Van Jan Hanlo zijn er de gedichten 'Ik noem je bloemen etc' en 'Overweging met lyrische component' verbeeld.
  
  
  
• Een gedicht van Jan Hanlo in de Gedichtenroute Valkenburg aan de Geul (vanaf 29-06-2008).
• Een portret (olieverf op doek) van Jan Hanlo door René Wong, gemaakt in 1961 én een portret (lieverf op doek) van Jan Hanlo door Rover van der Ploeg, gemaakt in 2001 in 'Schrijversportretten', samengesteld door Sjoerd van Faassen, Pauline Bloemsma en Hester Quist (2010)
• 'Mijn benul' stond op nr. 30 in de lijst van 'De 45 beste boeken uit de Nederlandse literatuur (1900-2012)' volgens Max Pam.

Literaire prijzen

• Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1957 voor 'Niet ongelijk'
• Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1959 voor 'Verzamelde gedichten'
  
  In 1998 is, naar aanleiding van de dertigste sterfdag van Jan Hanlo, een nieuwe literaire prijs in het leven geroepen: de Jan Hanlo Essay Prijs. De royalties van het werk van Jan Hanlo zullen gebruikt worden om eens in de twee jaar een essay te belonen, waaruit een originele kijk op kunst en literatuur blijkt.
  Winnaars zijn o.a.:
  1999: Joke J. Hermsen
  2001: Tijs Goldsmidt
  2003: Douwe Draaisma
  2005: Rudy Kousbroek
  2007: Roel Bentz van den Berg
  2009: David van Reybroeck

Werk van Jan Hanlo geciteerd in overlijdensberichten

Volkskrant, 01-11-1988

Volkskrant, 28-06-1996

Volkskrant, 13-12-1996

Opmerkingen

• Jan Hanlo werd in Bandung op Java geboren. Hij was enig kind van zijn ouders. Vóór hem was er een doodgeboren zusje geweest. Na twee jaar nam zijn moeder hem mee terug naar Nederland (Deurne). In 1923 scheidden zijn ouders officieel. Jan Hanlo groeide op onder de hoede van zijn grootouders.
• Zijn baboe - Tjoetje - kwam mee naar Nederland. Zij noemde Hanlo's moeder 'Mai'. Hanlo is zijn moeder altijd zo blijven noemen.
• Jan Hanlo ging naar de rooms-katholieke jongensschool Sint Willibrordus in Deurne. Daarna ging hij een jaar bij 'meester Hoefnagels' naar school en toen naar de HBS in Helmond (Carolus Borromeuscollege).
• Na de pensionering van zijn grootvader in 1928 ging de familie in Valkenburg wonen, of eigenlijk in Houthem, een kerkdorpje tegen Valkenburg aan.
• Jan Hanlo maakte de HBS af in Valkenburg, studeerde kort journalistiek in Utrecht, volgde als toehoorder colleges psychologie en kunstgeschiedenis, maar haalde tenslotte een akte MO A Engels.
• In 1943 werd hij door de Duitsers te werk gesteld in een werkkamp bij Berlijn. Hij wist te ontsnappen naar Amsterdam, waar hij o.a. een baan had als leraar Engels.
• In de jaren na de Tweede wereldoorlog gaf Jan Hanlo Engels aan Instituut Schoevers in Amsterdam (12 jaar). Toen hij - heel kort - op een middelbare school inviel, bleek hij geen orde te kunnen houden.
• In 1947 sprong hij van het dak van zijn kosthuis in Amsterdam naar beneden. De brandweer moest er aan te pas komen om hem weer 'op de grond' te krijgen. Kort daarna werd hij in de Valeriuskliniek opgenomen wegens acute psychose. Zijn ervaringen in deze kliniek beschreef hij in 'Zonder geluk valt niemand van het dak'.
• Jan Hanlo woonde in Valkenburg, in het poortwachtershuisje (vaak is sprake van 'tuinhuisje') van de volkshogeschool 'Geerlingshof'. Dit was financieel mogelijk nadat zijn moeder in 1958 aan kanker was overleden.
• In Valkenburg bleef Hanlo een buitenstaander. Men vond zijn gedichten 'flauwekul'. Cafébezoeken liepen uit op vechtpartijen en eindigden in het politiebureau.
• Jan Hanlo wordt soms gerekend tot de experimentelen onder de 'Vijftigers'. Feitelijk is hij, door de diversiteit van zijn werk, moeilijk of niet tot een stroming te rekenen.
• Zelf meende hij dat de waarde van een literair werk voortkomt uit de universele waarheid, de inhoud die via een omweg (de vorm) wordt overgebracht op de lezer.
• Terugkerende thema's in zijn werk zijn: de liefde, de poëzie, de schoonheid, de humor en de jeugd.
• Jan Hanlo had pedofiele 'neigingen'. Hiervoor kwam hij tweemaal met justitie in aanraking. In 1962 zat hij een gevangenisstraf van een maand uit in Haarlem, omdat hij op het strand van Zandvoort een 15-jarige jongen over de borst had geaaid.
• Kort voor zijn dood haalde hij een jongen (Mohamed) uit Marokko naar Nederland. Dit werd een totale mislukking. Het duurde slechts een week, toen werd Mohamed op last van justitie teruggestuurd naar Marokko.
• Jan Hanlo was een motor-liefhebber. Hij bezat een Vincent 1000cc. In 1938 kreeg hij een motorongeluk, waarbij iemand zwaar gewond raakte en na enkele weken stierf. Jan Hanlo werd veroordeeld tot een geldboete van vijftig gulden of een maand hechtenis. Op 10 oktober 1965 deed hij mee aan de eerste in Nederland gehouden sprintwedstrijden op het circuit van Zandvoort in de klasse boven de 650 cc. Uit zijn brieven blijkt dat hij plezier had in snelheidsovertredingen en roekeloos rijden. Hij probeerde mensen te imponeren door hen, schuinliggend op de motor, in te halen. Ook reed hij eens met 120 kilometer per uur over de Overtoom in Amsterdam.
• Jan Hanlo was een jazz-liefhebber, vooral van jazz van voor de Tweede Wereldoorlog.
• Jan Hanlo baarde in 1954 opzien met zijn klankdicht 'Oote boe', gepubliceerd in het tijdschrift 'Roeping. Dit leidde tot Eerste-Kamervragen van de VVD over dit 'infantiel gebazel', die de subsidie aan het blad ter discussie stelde.
• Jan Hanlo bemoeide zich altijd intensief met de redactie van zijn teksten. Dit tot het plaatsen van punten en komma's toe. Heel duidelijk wordt dit bij het lezen van zijn brieven.
• Deze drang tot perfectie zal ook de oorzaak zijn van zijn kleine oeuvre (nog geen 100 gedichten). Hij sprak zelf van zijn 'microproductie'.
• Jan Hanlo kreeg op 14 juni 1969 een motorongeluk met zijn Vincent 1000 cc bij Berg en Terblijt. Hij knalde tegen een tractor die linksaf sloeg zonder richting aan te geven. Op 16 juni 1969 overleed hij aan een longembolie.
• Jan Hanlo werd op 21-06-1969 begraven op de begraafplaats Broekhem-Valkenburg (graf 2-17). Op zijn grafsteen is eerst een verkeerde datum gebeiteld (24 juni i.p.v. 16 juni). Dit is (een jaar later) zo klunzig hersteld, dat het nog te zien is. Wetende hoe precies Hanlo was op de druk van zijn werk, is dit wel erg wrang.
• In 1997 besloten B&W van Valkenburg een hofje op de plek van het afgebroken poorthuisje, waar Jan Hanlo woonde, naar Jan Hanlo te noemen. Toekomstige bewoners protesteerden. Zij wilden niet wonen aan een hofje genoemd naar een pedofiele dichter. De straatnamencommissie van Valkenburg durfde de confrontie niet aan en koos voor een andere naam. Er bestaan ook plannen voor een 'Jan Hanlo Plein' in Maastricht en een muurreliëf van een gedicht van Jan Hanlo in Tilburg.
• Een groot deel van het werk van Jan Hanlo verscheen pas na zijn dood.

Uit mijn weblog: 4 mei 2011

Als ik in Valkenburg ben, dan wil ik bij het graf van Jan Hanlo gestaan hebben. Er is een grote en schitterende begraafplaats op de flanken van de Cauberg, maar daar ligt hij niet. De begraafplaats waar hij ligt, bevindt zich aan de Bosstraat. Mijn Tomtom vond de Bosstraat, dat is maar een klein straatje, doodlopend op een industrieterrein, maar ik vond er geen begraafplaats. Terug in het appartement zag ik dat er op de kaart van Valkenburg in het Shell-stratenboek wel degelijk een begraafplaats op die plek is ingetekend. Op internet vond ik de postcode van die begraafplaats (6301 HM) en mijn Tomtom bracht me naar exact dezelfde plek als vanochtend. Er blijkt in het doodlopende stuk een kleine parkeerplaats te zijn én een smal paadje omhoog. Daar ligt, op een industrieterrein, tussen twee bedrijven een begraafplaats die hoog scoort in de top-tien van lelijkste begraafplaatsen van Nederland. Het is geen wonder dat Jan Hanlo hier niet begraven wilde worden (hij wilde bij zijn ouders komen te liggen, op begraafplaats Buitenveldert in Amsterdam).
De locatie is lelijk, maar ook de graven liggen er hier onverzorgd bij. Ik zag een graf met een compleet gat aan de voorkant (verzakt, of is er hier een beest aan het graven geweest?) en aan de achterkant van de begraafplaats ontbreekt op tientallen graven de belettering. Er hebben ooit koperen of plastic letters en cijfers op gezeten, maar die zijn grotendeels of geheel verdwenen. Een treurig gezicht.

Het graf van Jan Hanlo ligt vlak bij de ingang. Linkerzijde, tweede rij. Dat kan niet missen. Ik wist al dat er in eerste instantie een verkeerde sterfdatum in het graf gebeiteld was. Dat is een jaar na de begrafenis verbeterd, maar zo knullig dat je de oorspronkelijke fout ook nog ziet staan. Dat is erg, zéker op het graf van Hanlo. In zijn brieven aan zijn uitgevers is te lezen dat hij zich ontzettend druk maakte over een verkeerd geplaatst leesteken. En dan dit!

Van de begraafplaats reed ik naar Broekhem 117, het huis waar Jan Hanlo met zijn moeder gewoond heeft. Later woonde Hanlo daar schuin tegenover in het poorthuisje van de volkshogeschool Geerlingshof. Dat poorthuisje is kort na zijn dood afgebroken. Geerlingshof is geen volkshogeschool meer, het is omgebouwd tot een appartementencomplex en op het terrein als geheel staan grote huizen. Jan Hanlo zou het niet meer herkennen. Dit had natuurlijk Jan Hanlohof moeten heten, maar ze hebben in Valkenburg niet zo veel met Hanlo; hij was een zonderling en ook nog pedofiel. Daar noemen ze in Valkenburg geen straten naar!

In Geerlingshof is in 1980 - toen het nog een volkshogeschool was - een gedenkteken aangebracht (een jongenskopje in witte steen). Ik ben benieuwd wat daarmee gebeurd is.

Uit mijn weblog: 28 april 2013

Ik mailde de afgelopen weken over Jan Hanlo met Jacques Reckers, een familielid van hem. Jan (Johannes Bernardus Maria Rafael) Hanlo was een volle neef van Jacques' oma. Jacques scande wat jeugdfoto's van Jan Hanlo voor me. De foto's komen uit een album van een zus van die oma: Luc. van Meurs. De man op de foto is Jean Crobach (waarschijnlijk), de opa van Jan Hanlo:

Anderen over Jan Hanlo

• Hanlo ontving ons met thee, cassis en bloedworst, ligakoeken en later wijn. Typisch voor zijn dieet, naar zijn zeggen, ofschoon de bloedworst ook kopjes hagelslag of pakjes smeerkaas en de wijn elk andere alcoholicum had kunnen zijn. (J. Bernlef & K. Schippers, Wat zij bedoelen, blz. 47)
• De dood van Jan Hanlo: het is gek, maar bijna iedereen die ik heb gesproken kon zich niet voorstellen dat hij echt om het leven gekomen was. Ik weet nog dat ikzelf die ochtend dat het bericht gepubliceerd werd met de trein mee moest, een Volkskrant had gekocht, hem opensloeg en eensklaps met grote letters zag staan: 'Bij de dood van Jan Hanlo', en dat mijn eerste reactie was: 'Hé, zou Jan opgehouden zijn met dichten? Toen keek ik, zenuwachtig-geschrokken, de rest van de krant door en las op de voorpagina van het ongeluk. Hij was, als mens èn als dichter, volstrekt uniek en onvervangbaar: om het in beeldende kunst-termen te zeggen: een vijftigjarige die nog echte kindertekeningen kon maken. En het gekke is dat hij - ik heb dat gemerkt bij gelegenheden waar we allebei uit eigen werk voorlazen - bij sommige mensen een vreemde weerstand, ja zelfs een soort agressieve vijandigheid opriep. Ik heb me soms afgevraagd of de discriminatie tegen roodharigen, waarover je in mijn jeugd in jongensboeken kon lezen, hierbij nog een rol heeft gespeeld. (C. Buddingh', Buddingh' van A tot Z, blz. 51/52)
• Hanlo is zo'n eigenwijs schrijver, dat je je steeds verbaast hoe hij erin slaagt nooit pedant te zijn. En hij is zo serieus dat je geregeld in de lach schiet en niet weet hoe of het komt. De kenmerken van een fenomeen, het kan niet missen. (Gerrit Komrij, VN, 23-12-1972)
• Achter zijn vóór zijn dood gepubliceerde werk komt de persoon van de schrijver Hanlo steeds scherper en daarmee ook steeds sympathieker te voorschijn. Soms als een meelijwekkende edele mens ook. Verleden jaar verschenen de ongewone brieven Go to the mosk; nu dit autobiografische geschrift. Wellicht zal de naar ik meen geplande uitgave van zijn brieven nog meer onthullen van deze man, zo ongewoon dat hij blijft verrassen. Juist door zichzelf te zijn. Dat maakt hem zo bijzonder. (Kees Fens bij het verschijnen van 'Zonder geluk valt niemand van het dak', Volkskrant, 1972)
• Meestal heb je met kunst een hele hiërarchie van dat is een groot kunstenaar, die doet 't zus en die doet 't magistraal en wat doet ie 't prachtig, eh, het enige criterium wat tenslotte overblijft is of je van die produkten kan hóuden, en ik kan bij Hanlo helemaal niet aanwijzen wat er knap en niet knap aan is, maar de grote waarde van dat werk is dat je d'r van kan houden. En dat is heel zeldzaam. (Dick Helenius voor de VPRO)
• Alles verdwijnt in hemelsblauw
  en nu voorgoed als ik zelf naar boven kijk
  in die hemel waaraan jij geloven wilde
  met alleen maar spelende kinderen erin
  hinkelend van wolk naar wolk hun voetzolen
  toen jij nog leefde duidelijk te volgen
  en nu niet meer.
  (J. Bernlef, IV (in memoriam Jan Hanlo), fragment, Stilleven, blz., 47)
• Hanlo vind ik erg ontroerend. Hij schrijft als iemand die weinig met anderen en aan een stuk door met zichzelf praat. Wat een intelligent, scherp- en zachtzinnig man. En wat een ontbreken van survival-vermogen. Hij heeft even weinig kans gehad om te blijven bestaan als een vlinder in een centrifuge. (M. Vasalis in een brief aan Geert van Oorschot, Briefwisseling 1951-1987, 28-10-1974, blz. 117)
• Albert Jan Govers kwam wel eens bij Jan Hanlo. Op een keer zei de gastheer: 'Zal ik je mijn verzameling gemberpotten eens laten zien?' 'Dat is goed,' zei Govers. Hanlo toonde hem een gemberpot. 'Juist,' zei Govers, 'dat is een gemberpot. Waar is de rest?' 'Ik heb er pas één.' (Floris Mansarde & Dierderik Stolberg, Nu wordt het toch tijd voor een borrel, blz. 21)
• Geleidelijk ontstaat in deze brieven het beeld van Hanlo als de platonisch-pedofile katholieke dadaïst op een zware motor. (Carel Peeters, Vrij Nederland, 11-03-1989)
• Hanlo heeft heel zijn leven gedaan waar hij zin in had. En omdat hij zeer veel zinnen had, verliep zijn leven uiterst grillig: een kronkellijn zonder weerga. (Kees Fens, Volkskrant 07-12-1998)
• Bij het samenstellen van de eerste radio-editie van het tijdschrift Barbarber dachten J. Bernlef en K. Schippers eraan een van de vele geluidsbandjes die Jan Hanlo had te gebruiken. Het was een cassette met afschrikwekkende geluiden die bedoeld waren om eventuele inbrekers uit zijn tuinhuisje te verjagen. Zelfs de Barbarberredacteuren die Hanlo toch langer kenden dan die dag, waren verrast dat hij ondanks hardnekkig aandringen (het was een fascinerend bandje!) weigerde het af te staan. Zijn argument: Als het eenmaal uitgezonden is, zal het het gewenste effect op de inbrekers verliezen. En hoe staat het dan met mijn veiligheid? (Jan Fillekers in: Jeroen Brouwers, Zachtjes knetteren de letteren, blz. 201)
• Jan Hanlo is de martelaar van de pederastie; hij werd in een katholieke kliniek gecastreerd, met het gevolg. dat hij zich liet nemen, onder andere door een beestachtig Marokkaans jongetje, dat hij volgens de Griekse zeden wilde opvoeden. Hij kwam om door zijn roekeloos motorrijden. Hij is een sublieme zeur. (Jan Pieter Guépin, Zoete epigrammen - Gedichten over gelukkige liefde', blz. 284)
• Rond 1960 - ik was toen 16 - heb ik Jan een aantal malen ontmoet. Hij huurde een kamertje in het kamerverhuur- en pensionbedrijf van mijn tante. Dit was gevestigd in een groot herenhuis aan de Prinsengracht, enkele panden verwijderd van de Leidsestraat en dus vlak bij het Leidseplein. In die tijd het culturele centrum van Amsterdam. Hierin woonden vrijgezelle dames en heren. In de grote kamers op de begane grond woonde b.v. een advocaat, notaris e.d. Op de hogere verdiepingen kantoorbedienden, middenstanders e.d. Jan woonde in een zeer klein kamertje in de top van het pand; nauwelijks 2 bij 3 meter. Als Jan daar zat te schrijven, moet hij de mussen op het dak en in de dakgoot gehoord hebben. Als ik in de zomervakantie bij mijn tante logeerde, was Hanlo meestal naar zijn familie in Limburg. Ik logeerde - met zijn medeweten - dan in zijn leegstaande kamertje en hoorde dan de oorspronkelijk versie van zijn gedicht DE MUS. Tjielp, maar ook wel Tsjirp en Tsjierp of eenvoudig Tjilp. (Hessel Adema in een mail aan mij, 02-07-2008)
• Ik heb Jan Hanlo nog gekend. toen ik nog een jongetje van een jaar of 6 was. Ik had twee broers Peter En Henny. Henny heeft Jan Hanlo leren kennen in Amsterdam en Jan heeft hem meegenomen naar de Rode leeuw op het Rokin. Daarna heeft hij hem naar ons huis terug gebracht in Amsterdam oost. Hij heeft toen aan mijn ouders gevraagd of hij zo nu en dan ons drieën mee mocht nemen, zodat wij er ook eens uit konden. Hij bracht ons elk jaar naar Artis en we hadden het heel fijn met hem. Ik meen mij te herinneren dat hij vlak bij Artis familie had, waar wij ook op visite gingen met hem. Mijn moeder heeft nog een gedicht van hem wat ik nooit ergens ben tegen gekomen van hem. Het gedicht heet De drie koningen en ging over mij en mijn broers. Misschien dat het wel is uitgebracht, dan zou ik graag weten waar. Mijn moeder heeft het door hem gemaakte gedicht in orginele tekst nog in haar bezit. (Max Muijderman in een mail aan mij, 04-07-2008)
• Ik heb altijd een zwak gehad voor de gedichten van Jan Hanlo. Toen ik nog nooit iets van wie dan ook had gelezen en nu nog steeds, nu ik ook wel eens wat van iemand anders heb gelezen. Eigenlijk is Jan Hanlo de ideale dichter. Je kunt er zo mee beginnen, en het is altijd wel raak. En geschikt voor alle leeftijden. (Guus Middag, Tjielp, tjielp, inleiding)

Gedicht van Jan Hanlo op de muur van 'Vögele' in Veenendaal.

Mijn favoriete citaat

Ick maek mien eighen zeumerkien
al met mien eighen kachelkien
(Jan Hanlo, Wilminks keus II, blz. 56)

 

 

Requiem voor Jan Hanlo
altijd gedacht, Jan
dat jij op je motorfiets
de eeuwigheid in scheurde
maar nee, het blijkt niet waar

ik lees nu dat je naar
het ziekenhuis gebracht bent
en vandaar ten derden dage
opgestegen, voorzien
van 't Heilig Oliesel en
een paar vleugels
daar zit je mooi aan vast

niks geen geknetter
over d'Elyzeese Velden
maar eeuwig zingen in het dichterkoor
met af en toe
een oote boe ertussendoor

de hemel heeft weer
een attractie minder

(Willem M. Visser, O, reisgenoten op dit narrenschip, blz. 71/72)

Bronnen o.a.

• Mijn benul (1974)
• Lexicon van de moderne Nederlandse Literatuur (1978)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Hun laatste rustplaats (1985)
• Ooitgedicht (1985)
• Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Vrij Nederland (11-03-1989 en 19-12-1998)
• Elsevier (18-03-1989)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• HP/De Tijd (18-04-1997)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
• Encarta '98 (1998)
• Parool (31-12-1998)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)
• Behoudens deze steen. Een gids langs schrijversgraven in Nederland en Vlaanderen (2004)
• Website van de Koninklijke Bibliotheek (juli 2023)